Πλήθων ή Γεμιστός, Γεώργιος

(Κωνσταντινούπολη 1360; – Μιστράς 1452). Βυζαντινός φιλόσοφος και κοινωνικός μεταρρυθμιστής, ένας από τους κύριους εκπροσώπους του βυζαντινού ουμανισμού. Τίποτα σχεδόν δεν είναι γνωστό για τη νεότητα και τις σπουδές του. Βέβαιο πάντως είναι ότι έκανε πολυετείς και πολυμερείς σπουδές: φιλοσοφία, φιλολογία, μουσική, θεολογία, μαθηματικά, αστρονομία, δίκαιο. Υπάρχει η βάσιμη πληροφορία ότι μαθήτευσε κοντά σε κάποιον Ελισσαίο, Εβραίο αριστοτελικό φιλόσοφο, που υπηρετούσε στην αυλή του σουλτάνου. Έτσι εξηγείται η κλίση του Π. στο ζωροαστρισμό και η ύπαρξη κάποιων ανατολικών αντιλήψεων στο φιλοσοφικό του σύστημα. Η θητεία του αυτή κοντά στον Εβραίο δάσκαλο και αυλικό του σουλτάνου ήταν φαίνεται ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν επιτράπη στον Π. να εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη. Αποσύρθηκε στο Μιστρά, όπου μαρτυρείται για πρώτη φορά το 1409. Υπηρέτησε εκεί ως δικαστής, ως σύμβουλος των δεσποτών Παλαιολόγων και ως καθηγητής ενός κύκλου αφοσιωμένων μαθητών, ανάμεσα στους οποίους συναντάμε τον μετέπειτα καρδινάλιο Βησσαρίωνα, το Μάρκο Ευγενικό, το Μιχαήλ Αποστόλη, το Λαόνικο Χαλκοκονδύλη και άλλους. Οι δεσπότες του Μοριά δεν φαίνεται να έχουν καμιά επιφύλαξη απέναντι του. Αντίθετα τον τιμούν και με αλλεπάλληλα χρυσόβουλα του παραχωρούν σημαντικές εκτάσεις γαιών. Το 1437-39 ο Π. είναι μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας, στη Σύνοδο της Φλωρεντίας. Το ταξίδι του αυτό στην Ιταλία αποτελεί σημαντικό σταθμό στην ιστορία της διάδοσης των ελληνικών γραμμάτων στη Δύση. Κατά τη σύνοδο εκείνη ο Π., αν και ουσιαστικά αδιάφορος για την ορθοδοξία, υποστήριξε τις απόψεις των ανατολικών και αντιτάχθηκε στην ένωση των Εκκλησιών. Είχε επίσης εκεί την ευκαιρία να συναντηθεί με επιφανείς Ιταλούς ουμανιστές στο ανάκτορο του φιλόμουσου ηγεμόνα της πόλης Κόζιμο ντι Μέντιτσι. Εκεί εκφωνήθηκε η περίφημη πραγματεία τουΠερί ων Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται, με την οποία ο Π. έγινε ο εισηγητής του πλατωνισμού στην Ιταλία της Αναγέννησης και ο εμπνευστής της ίδρυσης της Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας. Τόσος ήταν ο θαυμασμός των Ιταλών για τον πλατωνικό φιλόσοφο του Μυστρά, ώστε το 1465 ο νεαρός στρατηγός Σιγκισμόντο Μαλατέστα μετέφερε τα λείψανα του Π. στο Ρίμινι και τα έθαψε με επισημότητα στο ναό του αγίου Φραγκίσκου, όπου μέχρι σήμερα υπάρχει ο τάφος του. Τα έργα του, αν εξαιρέσει κανείς τους επικαιρικούς λόγους του και τα υπομνήματα του σε διάφορους αρχαίους συγγραφείς (Διόδωρο, Πλούταρχο, Στράβωνα), διακρίνονται σε φιλοσοφικά (Προς τας υπέρ Αριστοτέλους Γεωργίου του Σχολαρίου αντιλήψεις, Περί αρετών, Περί Ειμαρμένης, Ζωροαστρείων τε και πλατωνικών δογμάτων συγκεφαλαίωσιςκ.ά.) και σε πολιτικοκοινωνικά: Εις Μανουήλ Παλαιολόγον περί των εν Πελοπονννήσω πραγμάτων, Συμβουλευτικός προς τον δεσπότην Θεόδωρον περί της Πελοποννήσου, Προς τον βασιλέα, Νόμων συγγραφή. Στο τελευταίο αυτό έργο –που μόνο αποσπασματικά γνωρίζουμε, γιατί το πρωτότυπο κάηκε από τον πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο το 1464 ως ειδωλολατρικό– συνοψίζεται το πρόγραμμα των θρησκευτικών, πολιτικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων που εισηγήθηκε ο Π. στους δεσπότες του Μιστρά. Η θεολογία του είναι κράμα αρχαιοελληνικού παγανισμού, νεοπλατωνικού μυστικισμού και ισλαμοπερσικών θρησκευτικών ιδεών. Οι κοινωνικοπολιτικές του αρχές αποκλίνουν σε κάποιο είδος εθνικού σοσιαλισμού: έξαρση της ιδέας της κοινής φυλετικής καταγωγής, εθνικοποίηση των γαιών, απόλυτος κρατικός έλεγχος του εμπορίου και γενικά της οικονομικής ζωής, απομάκρυνση των μισθοφόρων και εθνικοποίηση του στρατού, αλλά και διάκριση των πολιτών σε τρεις κατηγορίες (α’. πολιτικοί άρχοντες, δικαστές και στρατιωτικοί γενικά, β’. τεχνίτες και έμποροι, γ’. γεωργοί). Γενικά το θρησκευτικοπολιτικό σύστημα του Π. διαπνέεται από ένα πρωτοφανέρωτο εθνικισμό, που αναιρεί τον υπερεθνικό οικουμενισμό του κράτους και της Εκκλησίας του Βυζαντίου.